Priorytet? Walka ze smogiem. Działania związane z likwidacją niskiej emisji są ważne dla wszystkich

Monika Krężel

Rozmowa z TOMASZEM BEDNARKIEM, prezesem Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach

W ubiegłym roku WFOŚiGW w Katowicach udzielił ponad miliard złotych dofinansowania na działania związane z ochroną środowiska w województwie śląskim. Rok wcześniej było to nieco ponad 513 mln zł. Skąd taka różnica i to w czasach pandemii, gdy wydawać by się mogło, że inwestycje zwolnią?

Faktycznie, początek ubiegłego roku wraz z niespodziewanym nadejściem pandemii także i u nas spowodował niepokój. Zastanawialiśmy się, co zrobią nasi beneficjenci - samorządy, spółdzielnie mieszkaniowe, osoby fizyczne. Nie wiedzieliśmy, czy zdecydują się na inwestycje, czy może je wstrzymają, choć przecież one miały kluczowe znaczenie, jeśli chodzi o ochronę środowiska.

Okazało się jednak, że - mimo pandemii i wynikających z niej ograniczeń - rok 2020 był rokiem rekordowym. Nasi beneficjenci nie zaprzestali realizacji inwestycji, co tylko pozytywnie odbiło się i odbija na poprawie stanu środowiska. Ten miliard złotych udzielonego w ubiegłym roku dofinansowania dotyczył wszystkich beneficjentów i wszystkich form wsparcia, które realizujemy. W historii Funduszu jest to wartość rekordowa, nigdy nie osiągnęliśmy takiej wysokości. Co istotne, aż 873 mln zł z tego dofinansowania stanowią środki przeznaczone na poprawę jakości powietrza. To pokazuje, jak ważny dla wszystkich jest problem likwidacji niskiej emisji.

Skąd tak wysokie dofinansowanie? Przede wszystkim spowodowane jest to tym, że rozwijamy w większym zakresie programy wspólnie z NFOŚiGW. To także jest efekt unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Udało się go rozszerzyć m.in. o termomodernizację budynków komunalnych. To spowodowało dużo większe zainteresowanie ze strony samorządów, więc w ubiegłym roku podpisaliśmy więcej umów. Można powiedzieć, że nasze środki statutowe, plus program „Czyste powietrze” wraz z innymi wspólnymi programami z NFOŚiGW oraz Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko złożyły się na miliard złotych dofinansowania.

Wzrosły przede wszystkim wydatki na walkę ze smogiem. Fundusz przeznaczył na ten cel wspomniane 873 mln zł. O jakie konkretne działania tutaj chodzi?

Warto podkreślić, że w tych blisko 900 mln zł, ok. 200 mln zł stanowią środki przeznaczone na program „Czyste powietrze”, czyli są skierowane do osób indywidualnych, w tym w szczególności na wymianę nieefektywnych źródeł ciepła.

Pozostała kwota dotyczy wielu programów ochrony atmosfery, z których korzystają różne grupy beneficjentów. Mówimy więc tutaj o termomodernizacji budynków wielorodzinnych, budowie czy modernizacji sieci ciepłowniczych. Poza tym w ramach tych środków są wdrażane przez samorządy programy ograniczenia niskiej emisji. W tej puli środków mieszczą się działania realizowane przez spółdzielnie mieszkaniowe, ale też środki skierowane do przedsiębiorców na poprawę efektywności energetycznej przedsiębiorstw, w tym znajduje się np. finansowanie odnawialnych źródeł energii, termomodernizacje zakładów przemysłowych.

Zbliżają się ciepłe dni, coraz więcej osób może zdecydować się na generalne remonty. W jaki sposób zachęcić je, by skorzystały z programu „Czyste powietrze”?

Moim zdaniem potrzebna jest informacja i promocja programu. Niezwykle ważna jest edukacja i podnoszenie świadomości ekologicznej, żeby mieszkańcy wiedzieli, że jeśli palą u siebie w popularnych „kopciuchach” złej jakości paliwami, to szkodzą przede wszystkim sobie i swoim bliskim.

Ważne, że od pewnego czasu obserwujemy dużą dynamikę wzrostu zainteresowania programem. Jeżeli porównamy dane z programu „Czyste powietrze” za pierwszy kwartał 2021 roku do analogicznego okresu roku 2020, to wynika z nich, że zainteresowanie programem wzrosło ponad 3-krotnie! W pierwszym kwartale 2020 r. złożono około 2100 wniosków, a w pierwszym kwartale 2021 r. mamy ich ponad 6 tys. Co ciekawe, w jednym z tygodni przedświątecznych wpłynęło do nas 700 wniosków. Widać, że po okresie zimowym mieszkańcy bardziej są zainteresowani inwestycjami w swoich domach. To cieszy, bo likwidacja każdego jednego „kopciucha” oznacza poprawę jakości powietrza w naszym otoczeniu i regionie.

Podnoszenie świadomości ekologicznej jest więc niezwykle ważne, w tym także przekazywanie informacji o uchwale antysmogowej. Wielu mieszkańców nie jest świadomych zapisów tej uchwały. Tymczasem rok 2021 jest ostatnim, w którym najstarsze „kopciuchy” powinny zostać wymienione na ekologiczne. Chodzi o kotły wyprodukowane w 2006 r. i wcześniej.

Warto dodać, że jesteśmy liderem w Polsce, jeśli chodzi o program „Czyste powietrze”.

Tak, jesteśmy nim od samego początku, od uruchomienia programu we wrześniu 2018 roku. Zainteresowanie nim na terenie naszego województwa jest największe, a w ostatnich miesiącach zdecydowanie nabrało tempa, więc jeszcze bardziej umacnia się nasza pozycja w stosunku do pozostałych województw.

Czy uproszczenie formalności i uruchamianie w gminach punktów programu „Czyste powietrze” mogło mieć wpływ na większe nim zainteresowanie?

Z pewnością. Od początku program przewidywał czasową ewaluację i bieżący monitoring. Cały czas wyciągamy wnioski wspólnie z NFOŚiGW, program jest zmieniany tak, by był jak najprostszy dla mieszkańców. W ubiegłym roku została zmniejszona liczba progów dochodowych, wprowadzono tylko dwa poziomy dofinansowania. Rozwija się też współpraca z gminami, zachęcamy je do tego, by podpisywały z nami porozumienia, by na terenie każdej gminy punkt mógł funkcjonować. Dzisiaj mamy podpisanych i zgłoszonych do podpisania około 130 gmin w woj. śląskim na 167, które funkcjonują. Nie jest to znaczące obciążenie dla gminy, a dodatkowo oferujemy gminom tzw. pakiet korzyści, czyli dofinansowanie w wysokości do 30 tys. zł.

WFOŚiGW przeznaczał też środki m.in. na gospodarkę wodną, gospodarkę odpadami czy ochronę powierzchni ziemi. Wśród dofinansowanych zadań były również: zarządzanie środowiskowe w regionie oraz różnorodność biologiczna. Co jeszcze?

Mamy bardzo szeroki katalog priorytetów. Zdecydowana większość inwestycji, które mają na celu poprawę stanu środowiska, mieści się w zakresie naszego finansowania, w tym także gospodarka wodno-ściekowa. To jeden z głównych elementów, poza ochroną atmosfery. Niezwykle ważna jest również gospodarka odpadami, edukacja ekologiczna, zapobieganie poważnym awariom, czyli wsparcie dla PSP i OSP w doposażeniu jednostek. Realizujemy także działania związane ze zmianami klimatycznymi, jak np. program „Moja woda” dla odbiorców indywidualnych. Zainteresowanie tym ostatnim jest ogromne. W pierwszej edycji wnioski złożyło około 3 tys. mieszkańców, a w naszym regionie przeznaczono na program około 12 mln zł, z ponad 100 mln w skali kraju. W tym roku kontynuujemy jego realizację, ogłosiliśmy kolejną edycję i zachęcamy do składania wniosków.

Świadomość ekologiczna wzrasta, dzisiaj nawet przedszkola zbierają deszczówkę.

Świetnie, bo ta świadomość powinna być kształtowana od najmłodszych lat. Wśród wszystkich naszych programów skierowanych do dzieci i młodzieży największym zainteresowaniem cieszy się „Zielona pracownia”. Zakończyliśmy pierwszy etap przyznawania nagród dla kolejnych 50 szkół w naszym regionie. Trwa ocena i weryfikacja wniosków w drugim etapie konkursu. Stawiamy na nowoczesne, dobrze wyposażone, innowacyjne pracownie, które w tym roku na pewno powstaną.

Co jest priorytetem w tym roku?

Priorytetem nadal będzie program „Czyste powietrze”. W 2020 roku wpłynęło około 12,5 tys. wniosków, a w tym roku - i to tylko w ciągu trzech miesięcy - ponad 6 tys., tj. już 50 proc. całej ubiegłorocznej liczby. Szacujemy więc, że liczba wniosków, która do nas wpłynie, może być ponaddwukrotnie wyższa niż w ubiegłym roku. Od początku funkcjonowania programu mamy już około 33 tys. złożonych wniosków.