Objawy cukrzycy u dzieci oraz u dorosłych [rozmowa]

redakcja

Rozmowa z dr. Michałem Wierzchoniem, lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej.

Jakie są pierwsze objawy cukrzycy - czyli te, na które sam chory powinien zwrócić uwagę, by poinformować o nich lekarza?
Są różne sygnały. Podstawowe to zwiększone pragnienie i jednoczesne zwiększone oddawanie moczu, ogólnie złe samopoczucie, wahania masy ciała, cechy odwodnienia (suchość błon śluzowych i skóry), nadmierna senność w ciągu dnia. Ten ostatni problem najbardziej zwraca na siebie uwagę i pacjenci przychodząc do lekarza, proszą o zbadanie im poziomu cukru. Taka reakcja pacjenta jest ważna, bo bez współpracy chorego skuteczna terapia jest bardziej skomplikowana, a czasem niemożliwa.

Rozumiem, że wykrycie cukrzycy u dorosłego jest proste, bo pacjent może opisać swoje problemy, ale jak wykryć tę chorobę u dzieci, które na wiele objawów nie zwracają uwagi albo nie potrafią ich nazwać?
To ważny problem, bo cukrzyca u dzieci jest inna niż u dorosłych. Charakterystyczne jest to, że objawy w postaci „zasłabnięcia”, śpiączki występują nagle, u dotychczas „pozornie zdrowego” dziecka. Taka sytuacja sprawia, że dziecko jest poddane natychmiast diagnostyce stanu zdrowia, czyli wykonywane są badania poziomu cukru, morfologii krwi, badanie moczu i inne. Oczywiste jest, że taki nagły początek choroby bardzo niepokoi rodziców. Cukrzyca wieku dziecięcego charakteryzuje się wysokimi wahaniami cukru, znacznie wyższymi niż u dorosłych. To podstawowy podział: cukrzyca typu pierwszego - charakterystyczna dla dzieci oraz typu drugiego występująca u dorosłych.

Rodzice są zaskoczeni, że ich kilkuletnie dziecko ma cukrzycę...
To istotny problem, bo ta choroba wymaga sporej edukacji rodziców, którzy muszą zdać trudny egzamin i nauczyć się jak postępować z dzieckiem i na co zwracać uwagę. Jak podawać leki, jak podawać insulinę - bo częściej stosuje się ją u dzieci niż dorosłych. Podkreślam: ta odmiana choroby ma znacznie bardziej dynamiczne objawy niż w przypadku osób w wieku dojrzałym, u których rozwija się dość podstępnie i ujawnia się często przy okazji innych problemów. Dorosły pacjent przychodzi do lekarza i mówi, że dawno nie miał badań, a wtedy rutynowo robimy badanie moczu, morfologię, sprawdzamy poziom cukru i dopiero wtedy wychodzi, że przekracza on normy. W takim wypadku relatywnie rzadko okazuje się, żeby poziom cukru u osoby, która nie miała innych objawów i nie chorowała, był bardzo wysoki. Zwykle oscyluje wokół 150 na czczo a nie 400 czy 500, który można wykryć u dziecka. Jest to jednak zwodnicze, bo można żyć długo, nie podejrzewając choroby.

Na jakich zasadach refundowane są leki przeciwko cukrzycy?
Szczegółowe zasady refundacji w Polsce określa tzw. ustawa refundacyjna. Co dwa miesiące Ministerstwo Zdrowia publikuje wykaz refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych z przypisanymi do nich wskazaniami refundacyjnymi i poziomem refundacji. I tak w przypadku pasków do pomiaru glikemii każdemu pacjentowi chorującemu na cukrzycę przysługują one z 30% odpłatnością i cena ich waha się wtedy między 10 a 15 zł w zależności od modelu glukometru. Natomiast w przypadku chorych na cukrzycę typu 1 lub wymagających co najmniej trzech wstrzyknięć insuliny na dobę oraz leczących się za pomocą pompy insulinowej, te same paski należą się im z odpłatności ryczałtową, która z reguły wynosi ok. 3 zł.

Wspominał pan o cukrzycy typu 1 i 2. W jaki sposób się objawiają i jak im zapobiegać?
Cukrzyca typu 1 to przypadłość występująca u dzieci. Pojawia się bardzo wcześnie - praktycznie maluch może na nią cierpieć od urodzenia. Zapobiegać jej nie można, ponieważ jest to choroba autoimmunologiczna, polegająca na tym, że organizm sam niszczy komórki odpowiedzialne za wydzielanie insuliny. Niszczy te komórki w trzustce, a gdy ich nie ma, brakuje insuliny, pojawia się cukrzyca o ostrych objawach i temu nie można zapobiec. Cukrzyca typu 2 jest typowa dla osób dorosłych i można się bronić, przede wszystkim przestrzegając zasad zdrowego trybu życia: czyli zbilansowanej diety i regularnego - przynajmniej trzy razy w tygodniu - wysiłku fizycznego. Jest przy tym ważne, by osoby, które mają lub miały w rodzinie chorych na cukrzycę tego typu, regularnie badały poziom cukru. Nie oznacza to konieczności codziennego sprawdzania, ale raz na kilka miesięcy nie zawadzi. Powinno być to jednak badanie przez pobranie krwi z żyły, a nie z palca. Oczywiście, jeśli w domu jest glukometr, bo ktoś już choruje, to można zrobić sprawdzian samodzielnie. Zresztą jest to bardzo dobry środek zapobiegawczy, bo pacjent zaniepokojony zmianami w swoim organizmie, przychodzi do lekarza, a ten zaleca pobranie krwi z żyły.

Jak częste powinny być badania?
Podobnie jak inne sprawdziany, czyli morfologia, badanie moczu czy poziomu cholesterolu, badania cukru powinny być wykonywane corocznie. Zwykle służy to zabieganiu chorobie, bo wiadomo, że profilaktyka jest skuteczniejsza i tańsza niż leczenie, no i zapobiega rozwojowi choroby.

Na ile cukrzyca jest uwarunkowana genetycznie, a na ile sami sobie zgotowaliśmy problem?
Cukrzyca typu 2 jest najczęściej spowodowana naszym postępowaniem, bo źle się odżywiamy czy rezygnujemy z aktywności fizycznej, co sprzyja rozwojowi choroby. Cukrzyca typu 1 jest niezależna od nas: mogą być najzdrowsi rodzice i dziadkowie, a potomek będzie na tę chorobę cierpiał. Może to nastąpić w wyniku przejścia nawet jakiejś infekcji, co sprawi, że organizm będzie rozpoznawał komórki wydzielające insulinę jako obce i blokował ich działanie.

Co chory na cukrzycę musi mieć pod ręką?
Przekonuję pacjentów, by zawsze mieli przy sobie coś słodkiego, jednak nie zawsze wiadomo, co jest przyczyną problemu: ma na to wpływ wysiłek, stres, dystrybucja leków w organizmie... Kostka cukru może się przydać. Jeśli poziom cukru rośnie, objawy są podobne jak przy spadku, ale wtedy ta kostka nie zaszkodzi. Potrzebny jest glukometr, ale raczej w domu lub przy wyjeździe. Ważna jest świadomość ludzi, że nie każdy kto upadnie na ulicy jest pijany, może to być chory na cukrzycę. Trzeba wtedy zadzwonić po pogotowie.

ABC chorego na cukrzycę

Światowy Dzień Walki z Cukrzycą obchodzony jest 14 listopada - w rocznicę urodzin odkrywcy insuliny

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą, której przyczyną jest zaburze-nie wydzielania insuliny. Niedobór insuliny prowadzi do zaburzeń w zakresie wykorzystania glukozy przez komórki organizmu, co powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi (hiperglikemię) oraz wydalanie glukozy wraz z moczem. Cukrzyca charakteryzuje się także zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek.

Cukrzyca nieleczona lub niewłaściwie leczona jest jedną z głównych bezpośrednich i pośrednich przyczyn inwalidztwa oraz wczesnej umieralności. Długotrwały wpływ hiperglikemii jest przyczyną przewlekłych powikłań cukrzycy.

Objawy wskazujące na możliwość rozwoju cukrzycy to:

• Zmniejszenie masy ciała - glukoza krążąca we krwi często jest wydalana przez nerki z moczem, nie przechodzi do wnętrza komórek. Komórki muszą szukać innego źródła energii, którym jest tkanka tłuszczowa. W konsekwencji następuje zdecydowany, niespodziewany ubytek masy ciała w bardzo krótkim czasie.
• Wielomocz - obecność cukru w moczu powoduje przyklejanie się wody, co przejawia się dużą ilością oddawanego moczu.
• Wzmożone pragnienie - ponieważ oddajesz często dużo moczu, więc odczuwasz wzmożone pragnienie.
• Zwiększone łaknienie.
• Ogólne osłabienie.
• Pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych.
• Świąd skóry.
• Cukier w moczu - cukier pojawia się w moczu, gdy cukier we krwi przekroczy granicę progu nerkowego, czyli ok. 160 mg% (8,9 mmol/l).

Powinieneś wiedzieć, że insulina jest hormonem białkowym, którego zadanie polega na obniżaniu poziomu cukru we krwi. Produkowana jest w komórkach beta trzustki, a następnie wydzielana do krwi w małych ilościach przez całą dobę. Zwiększenie produkcji insuliny jest również możliwe w memencie, gdy człowiek zobaczy lub poczuje zapach jedzenia.

O tym warto pamiętać:

• Lekarz POZ w przypadku podejrzenia cukrzycy powinien pokierować pacjenta do specjalisty - lekarza diabetologa.
• Lekarz POZ może sam dokonać pomiaru cukru we krwi podczas rutynowego badania kontrolnego, zlecić je pielęgniarce zabiegowej lub skierować na badanie laboratoryjne. Jest to badanie nieodpłatne.
• Lekarz POZ powinien dostać od lekarza specjalisty, który prowadzi leczenie specjalistyczne pacjenta, informację o postawionej diagnozie, przeprowadzonych badaniach, przyjmowanych lekach oraz informację o ich dawce.
• Glukometr pacjent powinien zakupić w ramach środków własnych.
• Lekarz może przepisać na jednej recepcie jednorazowo 100 pasków do glukometru, jeżeli nie ma podanego sposobu dawkowania.
• W przypadku określenia sposobu dawkowania lekarz może przepisać taką liczbę pasków, aby wystarczyło ich na 120 dni użytkowania.
• Lekarz POZ może przepisać receptę na paski ze zniżką: 30% lub ryczałt, w zależności od rodzaju schorzenia.
• Istnieje możliwość zakupu pasków do glukometru bez recepty, ale za pełną odpłatnością.
• Ceny pasków dostępnych aptekach są takie same na terenie całego kraju zgodnie z obwieszczeniem ministra zdrowia. Dane publikowane są co dwa miesiące.
• Ceny insuliny są również ustalane dla całego kraju i publikowane w obwieszczeniu ministra zdrowia.
• W przypadku, gdy pojawił się problem z dostępnością leku, można skontaktować się z Ministerstwem Zdrowia, pisząc e-maila na adres: brakleku@mz.gov.pl. Właściwym źródłem jest także Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny tel. 52/320-61-80.
• Obecnie w Polsce na leczenie cukrzycy z zastosowaniem pompy insulinowej mogą liczyć osoby do 26. roku życia (w przypadku spełnienia wskazań do objęcia tego typu leczeniem). Kwalifikacja do ww. świadczenia odbywa się w poradni diabetologicznej/diabetologicznej dla dzieci.) Pompa przysługuje nie częściej niż raz na 4 lata.
• W przypadku leczenia cukrzycy typu I przy pomocy pompy insulinowej, na podstawie zlecenia lekarza, raz na miesiąc, pacjentowi przysługuje zaopatrzenie w zestawy infuzyjne do osobistej pompy insulinowej w liczbie 10 sztuk (obejmujące wkłucie, łącznik i dren). Limit finansowania ze środków NFZ wynosi 30 zł za 1 szt. w przypadku pacjentów do 26. roku życia oraz kobiet ciężarnych, natomiast pacjentom powyżej 26. roku życia przysługuje 70% wartości tego limitu.