Mauzoleum ostatnich Jagiellonów
Kaplica Zygmuntowska, zwana perłą polskiego renesansu, to najcenniejsza kaplica w krakowskiej katedrze. Do jej budowy sprowadzono mistrza z Florencji.
Gdy zmarła królowa Barbara Zapolyia, jej strapiony mąż - Zygmunt I Stary postanowił zbudować mauzoleum dla jej rodziny. W kaplicy miały się też znaleźć nagrobki Jagiellonów. Specjalnie na tę okoliczność sprowadzono z Florencji Bartolomea Berecciego.
W 1617 roku artysta zaprezentował pierwsze plany kaplicy. Dwa lata później założono fundamenty, burząc wcześniej kaplicę Kazimierza Wielkiego. Właściwa budowa rozpoczęła się w 1524 roku i trwała do roku 1531.
Berecciemu pomagali w pracy inni włoscy artyści - Antoni z Fiesole, Mikołaj Castiglione, Filip z Fiesole, Bernardino Zanobi de Gianotis, Jan Soli, Jan Cini ze Sieny oraz Jan Maria Padovano.
Kaplica jest najpiękniejszą z kaplic zbudowanych w stylu włoskim poza Italią. Jej renesansowa forma nawiązuje do antyku, choć jej tłem jest gotycka, masywna katedra.
Kaplica Zygmuntowska jest pierwszą w pełni renesansową budowlą w Polsce. Jej prostą, zewnętrzną kompozycję określa się jako zespół czterech brył geometrycznych w trzech kondygnacjach.
Stosunkowo ubogie dekoracje elewacji rekompensują bogate zdobienia wnętrza. Od katedry oddziela ją krata - kaplica miała bowiem charakter półprywatny. Ściany jej korpusu tworzą w rzucie plan krzyża. Na zachodniej ścianie mieści się nagrobek Zygmunta I Starego.
Ten przedostatni z Jagiellonów na tronie polskim był dwukrotnie żonaty -ze wspomnianą już Barbarą Zapolyą, a następnie z Boną z rodu Sforzów. Był wybitnym mecenasem sztuki. Dzięki niemu wcześniej, niż do wielu państw europejskich, do Polski została wprowadzona sztuka renesansowa.
Zygmunt I Stary miał jedenaścioro dzieci. Drugi z jego synów (pierwszy -Jan, pochodził z nieprawego łoża, dlatego pełnił jedynie funkcję królewskiego sekretarza)zasiadł na polskim tronie w 1548 r. jako Zygmunt II August. To właśnie on spoczywa pod ciałem ojca w wawelskiej kaplicy.
Na południowej ścianie znajduje się nagrobek Anny Jagiellonki, córki Zygmunta Starego, siostry Zygmunta Augusta i żony Stefana Batorego. Królowa zmarła w Warszawie i -jak powiedział na jej pogrzebie Piotr Skarga - „dała piękny koniec i zamknięcie domowi Jagiellońskiemu”. Kilkanaście lat przed śmiercią ukończyła budowę Kaplicy Zygmuntowskiej.
Natomiast wschodnią ścianę zajmuje ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. To dzieło zbiorowe artystów norymberskich z lat 1531-1538, wykonane według ogólnego projektu Hansa Dürera.
Płaskorzeźby w otwartym ołtarzu przypominają sceny z życia Maryi. To m.in. Boże Narodzenie, Hołd Trzech Króli, Zwiastowanie, Nawiedzenie, Ofiarowanie NMP w świątyni. W zwieńczeniu znajduje się zaś podobizna św. Wojciecha.
Skrzydła zamkniętego ołtarza zawierają sceny Męki Pańskiej: Wieczerza Pańska, Modlitwa w Ogrójcu, Chrystus przed Annaszem, Upadek pod Krzyżem, Ukrzyżowanie, Zdjęcie z Krzyża itd.
Brązowa krata w wejściu, z herbami Polski, Litwy i Sforzów to dzieło autorstwa Vischera z lat 1530-1532.
We fryzie ciągłym na wszystkich ścianach wykuto maksymy i fragmenty psalmów.
