Mają być nowe zasady orzecznictwa

Kaśka Borek

Mają być nowe, ujednolicone zasady orzecznictwa o niepełnosprawności i niezdolności do pracy. Nie wszyscy to wiedzą, ale obecnie mamy dwa – i to całkiem odrębne – systemy orzekania

Czarna magia, czeski film – tak czasami mówicie o systemie, a właściwie o systemach orzekania o niepełnosprawności. Waszym zdaniem (ale podobne uwagi już od lat trafiały również między innymi do rzecznika praw obywatelskich) przepisy są zagmatwane i utrudniają wam korzystanie z waszych praw. Czujecie się coraz bardziej zagubieni, bo tyle jest przepisów, rozwiązań.

To ma się zmienić
A to dlatego, że premier Beata Szydło powołała międzyresortowy zespół do spraw opracowania systemu orzekania o niepełnosprawności oraz o niezdolności do pracy. Jego pracami pokieruje Gertruda Uścińska, prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W skład zespołu wejdą przedstawiciele resortów: zdrowia, edukacji narodowej, obrony narodowej, rolnictwa i rozwoju wsi, rozwoju i finansów, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i administracji, a także przedstawiciele ZUS i KRUS. Do udziału w pracach będą zapraszani eksperci i przedstawiciele środowisk osób niepełnosprawnych.
Co ma zrobić zespół
Ma dokonać przeglądu systemów orzecznictwa w Polsce –_z założeniem ich ujednolicenia – oraz opracować założenia i projekt ustawy o orzekaniu o niepełnosprawności i nie¬zdolności do pracy.

Tak jest teraz
Obecnie mamy dwa rodzaje orzecznictwa. Funkcjonują na podstawie odrębnych przepisów i realizują je odrębne instytucje. I tak istnieją dwa, niezależne, systemy orzekania o niepełnosprawności do celów: pozarentowych oraz rentowych.

Dla celów rentowych
Dotyczy orzekania o zdolności do zatrudnienia bądź jej braku. W tym przypadku – w zależności od charakteru naszej działalności zawodowej – orzeczenie w sprawie wydają:

- Zakład Ubezpieczeń Społecznych – dla osób z racji działalności zawodowej ubezpieczonych w ZUS,

- jednostki podległe Ministerstwu Obrony Narodowej albo Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji –_w przypadku pracowników służb mundurowych,

- Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) – dla rolników.

Badania odbywają się w trakcie posiedzeń komisji ZUS, KRUS oraz komisji lekarskich podległych MON lub MSWiA.

Do celów pozarentowych
System orzekania o niepełnosprawności do celów pozarentowych lub do celów ulg i uprawnień, niezwiązany z rentą, dotyczy orzekania o niepełnosprawności i jej stopniu oraz o wskazaniach do ulg i uprawnień.

Badania odbywają się w trakcie komisji miejskiego, powiatowego albo wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Zespoły te wydają orzeczenia o:

- niepełnosprawności – w przypadku tych osób, które nie ukończyły 16. roku życia;

- stopniu niepełnosprawności – w przypadku osób powyżej 16. roku życia;

- wskazaniach do ulg i uprawnień – w przypadku osób, które posiadają orzeczenia o inwalidztwie lub o niezdolności do pracy.

Prawo

Niepełnosprawność według przepisów
Niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Zgodnie z kryterium ustawowym niepełnosprawność to niemożność efektywnego pełnienia ról społecznych. To znaczy wypełniania zobowiązania wynikającego z zajmowanej pozycji społecznej przy korzystaniu przez osobę z przysługujących jej przywilejów i praw, a więc niemożność bądź trudności w codziennej aktywności i uczestnictwie wynikające z naruszenia sprawności organizmu.
Uwaga! Zgodnie z obowiązującym prawem ocena stanu zdrowia nie jest jedynym wyznacznikiem. Orzecznictwo o niepełnosprawności uwzględnia zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Wystąpienie tylko jednego z elementów, na przykład naruszenia sprawności organizmu (my nazywamy to chorobą), nie musi więc oznaczać, że mamy do czynienia z niepełnosprawnością. Natomiast intensywność tego czynnika nie wpływa bezpośrednio na ustaloną niepełnosprawność lub jej stopień – jeżeli w następstwie jego występowania nie dochodzi do istotnych ograniczeń w sferze społecznej albo zawodowej.

Cele pozarentowe
Niepełnosprawność – kto o niej orzeka
Orzekają o niej:
- powiatowe/miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako pierwsza instancja;

- wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako druga instancja.
Postępowanie orzecznicze, służące ustaleniu niepełnosprawności lub jej stopnia – co do zasady – jest dwuinstancyjne i zespołowe (w posiedzeniu składu orzekającego zespołu powiatowego i wojewódzkiego uczestniczy co najmniej dwóch specjalistów – członków zespołu orzekającego).

Warto wiedzieć

Orzeczenie o niepełnosprawności do celów, które nie są związane z rentą

Orzekanie o niepełnosprawności nie jest oceną stanu zdrowia osoby orzekanej.
- Jest oceną ograniczeń w możliwości jej funkcjonowania w życiu społecznym i zawodowym –_będących następstwem naruszenia sprawności organizmu.
Niezdolność do samodzielnej egzystencji.
- Oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

Naruszenie sprawności organizmu uważa się za:
- trwałe (stałe) – jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy;
okresowe – jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia.
Prawnym potwierdzeniem niepełnosprawności, pozwalającym na formalne zaliczenie do grona takich osób, są orzeczenia o: 1) stopniu niepełnosprawności (dotyczy osób powyżej 16. roku życia); niepełnosprawności (dotyczy dzieci do 16. roku życia).
Stopień niepełnosprawności

Orzeczenie przewiduje przypisanie niepełnosprawności do określonego stopnia.
- Może on być: 1) znaczny; 2) umiarkowany; 3) lekki.

Orzeczenie o niepełnosprawności
Zespół wydaje je osobie, która nie ukończyła 16. roku życia, na wniosek przedstawiciela ustawowego dziecka.
A Niepełnosprawność określa się na czas określony – jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16. roku życia. Potem można złożyć wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Odwołanie od orzeczenia
Twoich oczekiwań nie spełnia orzeczenie wydane przez powiatowy zespół ds. orzekania o niepełnosprawności? Odwołujesz się do wojewódzkiego zespołu – ale za pośrednic¬twem tego powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie. Jeśli negatywną dla ciebie decyzję wydał wojewódzki zespół, odwołujesz się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, ale za pośrednic¬twem wojewódzkiego zespołu, który je wydał.
Uwaga! Wyjątek dotyczy orzeczeń o wskazaniach do ulg i uprawnień. Od orzeczenia powiatowego zespołu w tym zakresie odwołanie nie służy.