Katedra - mauzoleum Tarnowskich
W ramach wędrówki po Małopolsce zaglądamy do bazyliki Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tarnowie
XIV-wieczna katedra jest najbardziej reprezentatywnym zabytkiem Tarnowa. Ponad 40 lat temu docenił ją papież Paweł VI, nadając tytuł bazyliki mniejszej
Okazałą świątynię wzniesiono w 1330 roku staraniem szlachcica Spycmira Leliwity. Po raz pierwszy w wykazie świętopietrza wymieniono ją w 1346 r. W 1400 biskup krakowski Piotr Wysz podniósł tarnowski kościół do godności kolegiaty i powołał przy nim kapitułę kolegiacką. W związku z tym świątynię rozbudowano o prezbiterium, zakrystię i wieżę. Kilka lat później rozpoczęto też w pobliżu budowę domów kanoników, czyli członków kapituły.
Kolejny właściciel miasta i patron kościoła - Jan Amor Tarnowski, hetman wielki koronny i kasztelan krakowski ufundował kilka wspaniałych pomników, czyniąc z wnętrza kolegiaty mauzoleum rodowe. Proboszczem kolegiaty był w tym czasie jego syn o tym samym imieniu. Powstały wówczas pomniki, które można podziwiać do dziś: Barbary z Rożnowa, wnuczki Zawiszy Czarnego i matki Jana Amora Tarnowskiego, Barbary z Tęczyńskich, Jana Aleksandra i jego przyrodniego brata Jana Amora.
W 1528 r. król Węgier Jan Zapolya ufundował dla kolegiaty ołtarz (niezachowany) w podziękowaniu za gościnę, jaką udzielono mu w Tarnowie.
Pierwszym pomnikiem w kolegiacie nienależącym do Tarnowskich był monument Marcina Łyczki, fundatora murowanego budynku szkoły parafialnej, który zmarł w 1578 r.
5 kwietnia 1617 r. w kościele wybuchł pożar, który spowodował stopienie dwóch dzwonów i upadek dwóch następnych. Zniszczeniu uległy także akta i przywileje kościelne. Odbudowa świątyni trwała kilka lat.
Do prezbiterium od północy zdecydowano się dobudować skarbiec i kapitularz. Zamontowano w nim również monumentalny pomnik księcia Janusza Ostrogskiego (zm. 1620) i jego żony Zuzanny z Seredych.
W latach 20. XVII w. powstała też pieta, do dziś czczona w katedrze.
W 1700 r. uroczyście wprowadzono do kolegiaty relikwie bł. Felicissimusa, męczennika z 258 r. Przy tej okazji po raz pierwszy wierni mogli usłyszeć kapelę kolegiacką.
W 1783 cesarz austriacki Józef II utworzył dekretem diecezję tarnowską. Tym samym kolegiata zaczęła pełnić funkcję katedry.
Dwa lata później rząd w Wiedniu skonfiskował skarbiec kolegiacki z relikwiarzami, kielichami, srebrnymi szatami, wotami. Zlikwidowano także kapitułę. Wkrótce spłonął też główny ołtarz katedry.
13 marca 1786 papież Pius VI erygował kanonicznie diecezję tarnowską i włączył ją do metropolii lwowskiej. Po 22 latach rząd austriacki doprowadził do likwidacji diecezji. Katedra stała się kościołem parafialnym w diecezji przemyskiej, a następnie tynieckiej. Trwało to do roku 1826.
By kościół mógł sprostać nowym wyzwaniom, zaczęto myśleć o jego rozbudowie. Trwała ona przez cały XIX w.
W tej chwili katedra posiada godność „bazyliki mniejszej”. Obdarzył ją tym tytułem Paweł VI w 1972 roku. To wyróżnienie honorowe przyznawane jest niektórym świątyniom, ze względu na ich wyjątkowe znaczenie dla kultu Bożego.
