Emerytura zagraniczna – dla kogo i w jakiej wysokości
Przepisy prawa regulują sytuację osób, które pracowały w więcej niż jednym kraju Unii.
Od chwili wejścia Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r., migracja zarobkowa Polaków do krajów członkowskich UE stała się faktem. Polacy zaczęli wyjeżdżać i pracować za granicą. Wtedy zaczęły się też pojawiać pytania: czy okres pracy zagranicznej będzie mi się liczył do emerytury? Przecież różne kraje mają różne warunki, od których zależy prawo do emerytury. Co jeśli przez to, że pracowałem w wielu krajach po kilka lat, nigdzie nie spełnię warunków do uzyskania emerytury?
Pytań wiele, ale na wszystkie odpowiadają regulacje wspólnotowe z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w obszarze emerytur i rent, obowiązujące w Polsce od chwili przystąpienia do UE.
Regulacje mają zabezpieczyć w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych osoby korzystające z możliwości swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii.
Kogo więc dotyczą regulacje wspólnotowe:
- Osób, które mieszkają za granicą w państwach członkowskich UE lub EFTA, ubiegają się o emeryturę z ZUS i pracowały wyłącznie w Polsce (EFTA, czyli kraje Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu – Islandię, Lichtenstein, Norwegię oraz Szwajcarię – w zakresie koordynacji emerytalno-rentowej traktuje się, jak kraje członkowskie).
- Osób, które ubiegają się o emeryturę z ZUS, ponieważ pracowały w Polsce oraz za granicą w innych państwa członkowskich lub mieszkały w innych państwach członkowskich.
- Osób, które mieszkają za granicą w państwach UE/EFTA i występują z wnioskiem o przekazywanie do państwa zamieszkania przysługującej im z ZUS emerytury.
Państwa członkowskie nie ustanowiły jednego ponadpaństwowego systemu zapewniającego emerytury. Każde państwo samodzielnie decyduje, komu i po spełnieniu jakich warunków zapewnia emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Osoba, która była ubezpieczona w Polsce i w innych krajach członkowskich, może uzyskać emeryturę w każdym z nich, jeżeli spełnia warunki do uzyskania emerytury w danym kraju.
Jeżeli więc o emeryturę występuje osoba, która była ubezpieczona w Polsce, Holandii i Danii, każde z tych państw równolegle dokonuje ustaleń prawa do emerytury.
Jeżeli osoba zainteresowana uzyskaniem prawa do emerytury w jednym państwie członkowskim nie posiada wystarczającego stażu ubezpieczeniowego lub okresu zamieszkania wymaganego do uzyskania tego świadczenia, to dla przyznania emerytury sumuje się również zagraniczne okresy ubezpieczenia (zamieszkania) tej osoby, ze wszystkich innych państw członkowskich, o ile nie pokrywają się z okresami ubezpieczenia w Polsce.
Zasady ustalania emerytury za pracę w różnych państwach
Przykład:
Mężczyzna urodzony przed 1 stycznia 1949 r., ubiegający się o emeryturę z ZUS po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, nie posiada 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego w Polsce. Posiada za to okresy ubezpieczenia z Czech, Francji i Niemiec. ZUS uwzględni zagraniczne okresy zatrudnienia i sprawdzi, czy po ich dodaniu, mężczyzna spełni warunki przyznania emerytury w Polsce.
***
Zagraniczne okresy ubezpieczenia w państwach członkowskich uwzględnia się wówczas, gdy prawo do emerytury zależy od długości okresów ubezpieczenia. W naszym systemie emerytalnym będą te okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury przyznawanej na starych zasadach oraz do emerytury częściowej. Okresy te nie będą uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury na nowych zasadach, gdyż prawo do niej nie jest uzależnione od długości okresów ubezpieczenia, ale od osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.
Zagraniczne okresy zamieszkania
Okresy zamieszkania za granicą mogą być uwzględnione przez ZUS dla celów emerytalno-rentowych tylko wtedy, gdy prawo danego państwa członkowskiego uzależnia przyznanie emerytury od okresu zamieszkania osoby na terytorium tego państwa. Taka sytuacja występuje np. w Danii i w Szwecji.
Okresy ubezpieczenia oraz okresy zamieszkania za granicą w państwach członkowskich przyjmowane są przez ZUS w wymiarze potwierdzonym przez zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe państw członkowskich na unijnym formularzu.
Emerytura proporcjonalna
Przyjmijmy, że mężczyzna urodzony przed 1 stycznia 1945 r., pracował w Polsce przez 15 lat, w Czechach przez 10 i w Niemczech 3. Gdyby nie obowiązywały przepisy wspólnotowe, mężczyzna nie uzyskałby prawa do emerytury np. w Polsce, z uwagi na zbyt krótki staż ubezpieczeniowy. Dzięki koordynacji systemów, zainteresowany będzie miał emeryturę złożoną z proporcjonalnych elementów emerytury, pochodzących z każdego kraju w którym pracował. Jego ogólny, zsumowany staż ubezpieczeniowy na potrzeby emerytalne wyniesie 28 lat (15+10+3). Instytucje ubezpieczeniowe każdego z kraju ustalą na podstawie własnego ustawodawstwa teoretyczną kwotę emerytury za cały staż a następnie ustalą proporcjonalną wysokość emerytury do czasu przepracowanego w danym kraju. Czyli ZUS – na 28 letni okres ubezpieczenia wyliczy proporcjonalnie wysokość emerytury za 15 lat pracy na terenie Polski a pozostałe instytucje ubezpieczeniowe w Czechach 10/28 i Niemczech 3/28, o ile spełni warunki stażowe obowiązujące na terenie danego kraju.
Co w sytuacji, jeśli staż ubezpieczeniowy w jednym kraju jest na tyle długi, że spełnia się wymagania do ustalenia emerytury w danym kraju?
Przykład:
Mężczyzna przepracował w Polsce 35 lat i 3 lata we Włoszech. Ma staż wymagany do przyznania emerytury w Polsce.
ZUS wyliczy emeryturę na podstawie krajowych przepisów z 35 lat a następnie ustali emeryturę proporcjonalną 35/38 lat . Na zasadzie korzyści, wypłacone zostanie to świadczenie, które będzie korzystniejsze.
Jeżeli korzystniejsze będzie wyliczenie emerytury na podstawie samych polskich okresów ubezpieczenia, okresy pracy z Włoch nie przepadną. Będą stanowiły dla włoskiej instytucji ubezpieczeniowej podstawę do wyliczenia cząstkowej emerytury, proporcjonalnej do przepracowanych we Włoszech lat.
Gdzie złożyć wniosek o emeryturę
Zasadniczo wniosek o emeryturę powinien być złożony w instytucji ubezpieczeniowej państwa członkowskiego zgodnego z miejscem zamieszkania wnioskującego. Instytucja, która przyjmuje wniosek jest zobowiązana do przekazania dokumentacji właściwej instytucji do rozpatrzenia wniosku. Instytucja przyjmująca wniosek od zainteresowanego jest zobowiązana do skompletowania dokumentacji zawierającej dowody potwierdzające okresy ubezpieczenia i wynagrodzenia. Do wniosku załącza się też formularz unijny zawierający informacje dotyczące przebiegu ubezpieczenia w poszczególnych państwach członkowskich. Data złożenia wniosku jest wiążąca dla wszystkich instytucji ubezpieczeniowych biorących udział w postępowaniu o przyznanie świadczenia.