Dwie emerytury - dwa różne systemy ubezpieczenia
Ważne dla osób, które mają za sobą okresy składkowe w KRUS oraz w ZUS.
Jak powszechnie wiadomo, ZUS to instytucja zaopatrzenia emerytalnego pracowników, zaś KRUS spełnia podobną rolę w odniesieniu do rolników. I na tym w zasadzie podobieństwa pomiędzy tymi instytucjami się kończą. Podczas gdy ZUS wypłaca świadczenia oparte już dziś głównie na kapitale składkowym, KRUS jest czymś w rodzaju urzędu redystrybucji pieniędzy z budżetu państwa. Trudno te światy połączyć, a przecież bardzo wielu rolników w różnych etapach swojego życia pracowało na etacie, podobnie jak wielu pracowników prowadziło gospodarstwo rolne. W efekcie ogromna rzesza osób ma za sobą zarówno staż ubezpieczeniowy w ZUS, jak i w systemie rolniczym. Jakie należy im się świadczenie?
Zacznijmy od tego, jakie trzeba spełnić warunki, aby otrzymać emeryturę rolniczą. Otóż emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), który spełnia łącznie następujące warunki:
- osiągnął powszechny wiek emerytalny,
- podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników przez okres co najmniej 25 lat.
W efekcie wprowadzenia przepisów mających na celu stopniowe podwyższenie wieku emerytalnego, od 1 stycznia 2013 r. o emeryturę rolniczą w dotychczasowym wieku emerytalnym (60 lat - kobieta, 65 lat - mężczyzna) mogą ubiegać się wyłącznie: kobiety urodzone do dnia 31 grudnia 1952 r. i mężczyźni urodzeni do dnia 31 grudnia 1947 r. Późniejsze roczniki mają stopniowo podwyższany wiek przejścia na emeryturę. To oczywiście może się zmienić, o ile wejdzie w życie zapowiadany powrót do „starego” wieku emerytalnego, sprzed reformy.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje także możliwość przyznania ubezpieczonemu rolnikowi wcześniejszej emerytury rolniczej, jeśli spełni on łącznie następujące warunki:
- osiągnie wiek 55 lat, jeśli jest kobietą albo 60 lat, jeśli jest mężczyzną,
- podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników przez okres co najmniej 30 lat,
- zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.
Wcześniejsza emerytura jest obecnie przyznawana tylko tym rolnikom, którzy wymienione wyżej trzy warunki spełnią do 31 grudnia 2017 r.
A co z osobami, które w swojej karierze zawodowej mają zarówno staż wypracowany w gospodarstwie rolnym, podczas którego płaciły składki do KRUS, jak i staż pracy na etacie poza rolnictwem, podczas którego opłacały składki do ZUS? Czy w stażu niezbędnym do emerytury rolniczej uwzględnione zostaną lata na etacie?
Okazuje się, że sytuacja osób, które były ubezpieczone w różnych okresach życia w KRUS i ZUS zależy od daty urodzenia rolnika.
Mianowicie osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 roku do okresu ubezpieczenia w KRUS, wymaganego do przyznania emerytury rolniczej, można niekiedy doliczyć okresy ubezpieczenia w ZUS. Jednak nastąpi to tylko wtedy, gdy okresy ubezpieczenia w ZUS nie są wystarczające do przyznania przez ZUS prawa do emerytury lub renty pracowniczej. Wówczas KRUS, wyliczając wysokość emerytury rolniczej (części składkowej tego świadczenia), uwzględni osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 roku okresy składkowe ZUS w wymiarze półtorakrotnym.
Osobom, które nie spełniają warunków do emerytury rolniczej, bo mają za mały staż w KRUS, a które uzyskają prawo do emerytury pracowniczej, ZUS może zwiększyć emeryturę za okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. ZUS ustali to zwiększenie na zasadach analogicznych, jak ustalana jest przez KRUS część składkowa emerytury rolniczej - po 1 proc. emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu rolników.
Ważna uwaga: osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku, które uzyskają prawo do dwóch oddzielnych świadczeń - z KRUS i ZUS - muszą się zdecydować na wybór jednego z nich.
Inaczej przedstawia się sytuacja osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku. Generalna zasada obowiązująca w tej grupie jest następująca: rolnicy urodzeni po 31 grudnia 1948 roku nie mają prawa doliczać do stażu w KRUS okresów, w których podlegali ubezpieczeniom w ZUS. Przy ustalaniu wysokości emerytury rolniczej uwzględniane są wyłącznie okresy podlegania rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.
Inaczej mówiąc, KRUS nie uwzględnia stażu w ZUS. Działa to natomiast w odwrotną stronę: ZUS uwzględnia staż w KRUS. To znaczy, że jeśli osoba urodzona po 31 grudnia 1948 roku nie ma prawa do emerytury rolniczej (bo nie może się na przykład pochwalić wymaganym 25-letnim okresem w KRUS), to jednak ZUS może jej uwzględnić okresy opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze.
Przykład. Pan Edward urodzony 18 lutego 1951 roku, który ma za sobą 27-letni okres ubezpieczenia pracowniczego oraz ostatnio od sześciu lat opłaca składki w KRUS, wraz z ukończeniem wieku emerytalnego nabędzie prawo do emerytury z ZUS, ale okresu podlegania ubezpieczeniu rolników nie wliczy się przy ustalaniu prawa do emerytury, gdyż ma on już 25-letni staż wymagany do emerytury na poziomie minimalnym. Natomiast okres opłacania składek rolniczych zostanie uwzględniony przy obliczaniu wysokości emerytury. Zwiększy się mianowicie o 1 proc. najniższej emerytury za każdy rok opłacania składek dla rolników.
Ważna uwaga: osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, które uzyskają prawo do emerytury rolniczej i do emerytury pracowniczej, mają prawo do jednoczesnej wypłaty tych dwóch świadczeń w pełnej wysokości (a nawet trzech, bo jeśli ktoś był członkiem OFE, należy mu się także emerytura kapitałowa). W przeciwieństwie do grupy rolników urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku, którzy nie mogą sobie zsumować świadczeń lecz muszą wybrać jedno z nich.
Zdarzają się przypadki, że ubezpieczony, który osiągnął wiek emerytalny, nie ma za sobą minimalnego wymaganego stażu ani w ZUS, ani w KRUS. Z ZUS otrzyma wtedy emeryturę uzbieraną ze składek, która może (choć nie musi) być niższa od minimalnego świadczenia gwarantowanego przez państwo, gdyż warunkiem otrzymania tej ostatniej jest minimalny staż. Natomiast z KRUS taka osoba nie otrzyma w ogóle emerytury, ponieważ do emerytury rolniczej osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku liczy się tylko okres ubezpieczenia w KRUS, a on jest poniżej minimalnego. Warto jednak zauważyć, że rolnik nie ma wtedy obowiązku zaprzestania działalności rolniczej i może dalej prowadzić gospodarstwo.
Na zakończenie warto dodać, że emerytury rolnicze są corocznie waloryzowane w taki sam sposób, jak emerytury pracownicze. Ponieważ jednak z reguły są one znacznie niższe od pracowniczych, korzystniejsza jest dla rolników waloryzacja kwotowa niż procentowa. W tym roku będzie ona wprawdzie procentowa, ale zostanie uzupełniona o jednorazowe kilkusetzłotowe dodatki.
