30 lat samorządu Bielska-Białej
Szanowni Państwo!
Po trzydziestu latach od momentu restytucji samorządu terytorialnego w Polsce jedno możemy stwierdzić z całą pewnością: te trzy dekady zostały dobrze spożytkowane. Gdy w 1990 roku odradzał się lokalny samorząd w naszych małych ojczyznach zapanował ogromny entuzjazm. Cieszyliśmy się, że wreszcie będziemy mogli sami o sobie decydować. Byliśmy bowiem przekonani, że to my – mieszkańcy najlepiej znamy potrzeby swoich miejscowości i najpełniej potrafimy wykorzystać ich atuty. Na przykładzie Bielska-Białej dobrze widać, że możliwość samostanowienia przyspieszyła rozwój miasta. Jesteśmy dziś ważnym na mapie kraju ośrodkiem gospodarczym, a także silnym, regionalnym centrum kultury i sportu.
Swój sukces stolica Podbeskidzia zawdzięcza swoim mieszkańcom – ludziom otwartym, pracowitym i przedsiębiorczym. To mieszkańcy są największym kapitałem i najcenniejszą wartością Bielska-Białej. Do miejsca, w którym dziś jesteśmy doszliśmy sami. Własnym wysiłkiem, zaangażowaniem i poświęceniem. Rozwój naszego miasta – co godne podkreślenia – zawsze odbywał się i wciąż się odbywa w sposób zrównoważony. Wszystkie dziedziny życia, począwszy od gospodarki, poprzez bezpieczeństwo, pomoc społeczną, zdrowie, a na kulturze i sporcie kończąc mają w Bielsku-Białej właściwe proporcje. Dzisiejsza pozycja naszego miasta to także efekt właściwego zarządzania. Wszyscy prezydenci i radni, którzy na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat tworzyli bielski samorząd przyczynili się do rozwoju Bielska-Białej i sumiennie zapracowali na obecny jego status. Należy pamiętać, że proces przemian, który został zapoczątkowany w 1990 roku wciąż trwa. Bielsko-Biała cały czas się zmienia, cały czas pięknieje i cały czas zyskuje na atrakcyjności. Tym, którzy te przemiany przed laty zainicjowali oraz tym, którzy je kontynuowali i tym, którzy dziś mają wpływ na pozytywne przekształcenia w naszym mieście serdecznie dziękuję. Pokazaliśmy i wciąż pokazujemy, że wspólnie można więcej.
Prezydent Bielska-Białej
Jarosław Klimaszewski
Samorząd to nie sam urząd
Z samorządem jest jak z powietrzem: na co dzień go nie dostrzegamy, nie zastanawiamy się nad jego istnieniem, przecież to że oddychamy traktujemy jako coś zupełnie oczywistego. Dopiero gdy zaczyna nam powietrza brakować lub gdy dusi nas smog – wtedy zaczynamy doceniać każdy swobodny oddech. A czy ktokolwiek z nas myśli o samorządzie odkręcając rano kurek z wodą, wsiadając do miejskiego autobusu, odprowadzając dziecko do przedszkola, wyprowadzając psa do parku?
Przecież wszystkie te rzeczy i wiele innych usług publicznych zapewnia nam samorząd. Można powiedzieć, że samorząd towarzyszy nam od narodzin aż po grób: od rejestracji w USC aż po komunalny cmentarz w Kamienicy. I póki to wszystko dobrze działa, nie mamy powodu zbytnio się zastanawiać jak to jest z tym samorządem.Raz na trzydzieści lat możemy jednak samorządowi poświęcić chwilę refleksji. Właśnie trzydzieści lat temu z inicjatywy Senatu RP odtworzono w Polsce samorząd terytorialny. Odtworzono, bo w okresie PRL samorząd został zlikwidowany i trzeba było dopiero zwycięstwa „Solidarności”, by mógł wrócić w nowej rzeczywistości. Ale przecież historia samorządu, także samorządu Bielska i Białej, jest znacznie dłuższa, sięgająca nawet średniowiecza. Współczesny samorząd jest kontynuatorem tych tradycji, stara się zasłużyć na godne miejsce w tej wyjątkowej sztafecie pokoleń, która ukształtowała nasze miasto.Pokoleń nie tylko kolejnych burmistrzów czy radnych, ale całej miejskiej społeczności. Bowiem samorząd to nie sam urząd, samorząd to wspólnota wszystkich mieszkańców. Wspólnota, która działa we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Wybrani przez tę wspólnotę radni i prezydent mają tylko tej wspólnocie służyć, najlepiej jak potrafią.Z okazji trzydziestolecia restytucji samorządu terytorialnego życzę mieszkańcom Bielska-Białej by samorząd sprostał ich oczekiwaniom, by nasza wspólnota wzrastała w dobrobycie, w pokoju i w trosce o każdego, nawet najsłabszego z mieszkańców miasta.
Janusz Okrzesik
Przewodniczący Rady Miejskiej
Szkic z dziejów samorządu
Historia polskiego samorządu i jego struktury sięgają średniowiecza. Wiele świadectw z tego okresu wspomina o gromadach zarządzanych przez wójtów/burmistrzów i przysiężnych. Jednostka taka posiadała zdolność do podejmowania prawie wszystkich decyzji dotyczących organizacji życia społecznego na swoim terytorium. Zarządzający odpowiadali przed właścicielami poszczególnych wsi.
W XVI wieku utrwalił się podział na samorząd szlachecki - reprezentowany przede wszystkim przez sejmiki ziemskie, do kompetencji których należały wszystkie sprawy dotyczące szlachty, oraz samorząd miejski - obecny tylko w miastach królewskich, gdzie funkcjonowały rady miejskie z burmistrzami na czele.
Taki samorząd - działający m.in. na terenie miasta Białej - został po rozbiorach włączony w Cesarstwie Austriackim w jednolitą centralistyczną organizację. Dopiero wydarzenia Wiosny Ludów umożliwiły powrót samorządów. Jednak faktycznie stało się to dopiero po 1866 roku, gdy Austria, osłabiona po przegranej wojnie z Prusami, dokonała głębokich reform wewnętrznych.
Proces usamodzielniania gmin rozpoczęto w oparciu o przepisy z 1849 roku, a ustawa o gminach z 5 marca 1862 roku określiła zasady i struktury samorządu terytorialnego oraz stała się podstawą szczegółowych regulacji krajowych. Organami samorządu gminnego były rady gminne, które pełniły funkcje uchwałodawcze, i zwierzchność gminna – sprawująca funkcje wykonawcze. Skład rady gminnej pochodził z wyborów przeprowadzanych w czterech kuriach, do których przynależność zależała od wysokości opłacanych w gminie podatków bezpośrednich, posiadania określonego wykształcenia lub wykonywania obowiązków urzędniczych.
Taki sam model występował również na terenie tzw. Śląska Austriackiego, w skład którego wchodziło Bielsko. Z czasem, szczególnie na terenie Galicji Zachodniej, władza samorządowa przeszła właściwie całkowicie w ręce polskie, więc w momencie odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku struktury samorządowe na tym terenie były zorganizowane i obsadzone przeważnie przez Polaków.
Proces tworzenia władz administracyjnych na terytorium II Rzeczypospolitej został zatwierdzony w uchwalonej 17 marca 1921 roku Konstytucji. Artykuł 66 Konstytucji stanowił: W organizacji administracji państwowej przeprowadzona będzie zasada dekoncentracji. Organy administracji państwowej w poszczególnych jednostkach terytorjalnych mają być przytem zespolone w jednym urzędzie pod jednym zwierzchnikiem. Zarazem uwzględniona będzie zasada udziału obywateli, powołanych drogą wyborów, w wykonaniu zadań tych urzędów w granicach, określonych ustawami.
Tym samym struktura aparatu administracyjnego miała się składać z organów centralnych (ministrowie), terenowych organów administracji państwowej (drugiej instancji – wojewodowie i pierwszej instancji – starostowie) oraz organów lokalnych (gminy miejskie i wiejskie).
Kolejną wielką zmianą w samorządach była ustawa tzw. scaleniowa z 23 marca 1933 roku. Wprowadziła ona na obszarze całego państwa, poza posiadającym autonomię województwem śląskim, jednolity ustrój samorządu w gminie wiejskiej i miejskiej oraz na szczeblu powiatu. Ustawodawca dokonał podziału organów samorządu na stanowiące, kontrolujące i wykonawcze. Wyznaczono jednolitą, pięcioletnią, długość kadencji wszystkich organów, z wyjątkiem zawodowych członków zarządu, których wybierano na dziesięć lat. Organami stanowiącymi i kontrolującymi zostały gminne rady wiejskie, miejskie i powiatowe.
Po wybuchu II wojny światowej Biała została włączona do Bielska, a tak połączone miasto wraz z okolicznymi powiatami wcielono do Niemiec. O polskim samorządzie nie było mowy.
Po wojnie, na mocy przepisów z sierpnia 1945 roku, przywrócono uregulowania obowiązujące w Rzeczypospolitej w 1939 roku. Jednak ich działanie zostało uporządkowane hierarchicznie: powstała Krajowa Rada Narodowa, wojewódzkie rady narodowe, powiatowe rady narodowe, miejskie rady narodowe, gminne rady narodowe. Przy ich tworzeniu system demokratycznych wyborów zastąpiono delegacjami, które wystawiały organizacje współpracujące z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego. Ostatecznie ustawą z 20 marca 1950 roku rady narodowe stały się terenowymi organami jednolitej władzy państwowej. Tym samym samorząd stracił swoją samodzielność. Potwierdzenie tego można znaleźć w kolejnych ustawach i reformach administracyjnych kraju z roku 1950, 1975 czy 1983.
Taki stan rzeczy przetrwał do 1989 roku. Ustawą z 8 marca 1990 roku rady narodowe zostały zlikwidowane. Powołano na nowo gminy jako organy samorządowe. Gminy znowu posiadały nie tylko osobowość prawną, ale budżet, mienie komunalne i zupełnie nowe kompetencje. Zmiany przywracały ład prawny sprzed czasów PRL.
Ostatnia reforma administracyjna nastąpiła w czerwcu 1998 roku. Sejm RP przyjął ustawy o samorządzie powiatowym i wojewódzkim, czego skutkiem było m.in. powstanie 16 nowych województw i, niestety, likwidacja województwa bielskiego.
Warto przypomnieć, że w preambule Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku została zawarta zasada pomocniczości, według której rola państwa w samorządzie sprowadza się do niezbędnego minimum. W artykule 163 określono zakres działania samorządu, potwierdzając jego prawa do samodzielnego decydowania o formie zaspokajania potrzeb swoich mieszkańców.
Jacek Kachel
